جلسه ۴ صفات فرعی: توسط-صفیر-تفشی-استطاله

صفات فرعی

* صفت توسط

حالتی است بین شده و رخوه که نه صوت قطع می شود و نه به راحتی اجازه جریان کامل می یابد بلکه حالتی بینابین دارد.

حروف دارای صفت توسط پنج عدد هستند که عبارت اند از: «ل»، «ن»، «ع»، «م»، «ر».

نکته: ۸ حرف صفت شده دارند + ۵ حرف صفت توسط دارند + و ۱۵ حرف صفت رخوه دارند.

حروف دارای صفت توسط در عبارت زیر گردآمده اند:

لِن عُمَر ، ترجمه: به نرمی و مدارا برخورد کن ای عمر!

* صفیر

در لغت: «صوت شبیه صدای پرنده را گویند».

در تجوید: «صدای سوت مانندی است که از سه حرف «ص – س – ز» شنیده میشود».

اصولاً «صفیر» یا سوت، ناشی از تراکم بسیار زیاد مولکول های هوا در عبور از مجرائی بسیار باریک است.

صفیر در «ص» قوی تر از «ز» و در «س» از هر دو کمتر است. دلیل آن را در اجتماع صفات اصلی در حرف «ص» به ویژه استعلاء و اطباق میدانند و «ز» نیز دارای جهر است.

باید دقت شود که مراد از ذکر صفت صفیر این نیست که هنگام تلفظ این حروف، به ویژه «ص» سوت شدیدی از مخرج حرف شنیده شود. (چیزی که در قرائت برخی از قاریان غیر فنی به گوش می خورد.)

 در مورد «ص» فقط کافی است «س» را تلفظ کرده و بدون تکلف در سوت زدن عمدی، فقط حجم «س» را زیاد کنیم .

جهت ایجاد تفخیم و پر حجمی در صدا ، اصطلاحاً باد در گلو می اندازیم و صدا را کلفت میکنیم.

* تفشی

در لغت: «به معنای فاش شدن، انتشار و پخش شدن است».

معنای تجویدی تفشی عبارتست از : «انتشار هوا در فضای دهان هنگام تلفظ حرف»

نکته: «تفشی» صفت ویژه حرف «ش» است.

با توجه به این صفت، نباید در هنگام تلفظ آن تمامی فشار هوا در جلوی دندان ها متمرکز شود؛ چرا که بوی «س» به خود می گیرد. بلکه صدای آن باید در سطح زبان پخش گردد.

* استطاله

در لغت: به معنای «امتداد، طولانی شدن و سرکشی است».

در تجوید عبارتست از: «امتداد صوت از اول کناره زبان تا انتهای آن».

نکته: این صفت ، مخصوص حرف «ض» است.

حرف «ض» در تمامی صفات خود با حرف «ظ» مشترک است و تنها وجه تفاوت این دو در صفات، استطاله حرف «ض» است.

مقصود عملی از استطاله ، آن است که صدای «ض» کمی کشیده شود و از سایش نسبتاً خشن هوا که از «ظ» شنیده می شود به دور باشد.

مهم ترین نکته در بحث حرف «ض» این است که در تلاوت قرآن، حرف «ض» هر طور که تلفظ میشود با تلفظ «ظ» متفاوت باشد.

حرف «ض» پر مسئله ترین حرف زبان عرب است! حرف «ض» شدید و انسدادی نیست بلکه ممتد و کشش دارد.

 برای اداء استطاله «ض» که وجه تمایز حروف «ض» و «ظ» است، بهترین طریق این است که حرف «ض» را به صورت «دال مفخّم» اما نرم اداء کنیم.