جلسه ۹ احکام حروف: مدهای فرعی و اشمام

احکام حروف

* مدهای فرعی

عبارت اند از: متصل – منفصل – لازم – عارض – لین؛

سبب دو نوع مدّ اول همزه و سبب سه نوع مد بعدى سکون می باشد.

۱. مد متصل: اگر حرف مد با همزه در یک کلمه باشد به آن نوع مد، مد متصل گویند؛

 میزان مد متصل، چهار حرکت (توسط) یا پنج حرکت (فوق توسط) است؛ در واقع در عمل مد متصل دو برابر یا دو و نیم برابر مد طبیعی است.

* به این مد مد واجب نیز گویند. *

نکته مهم:

قاری قرآن هر میزان مد را که اختیار نمود تا انتهای تلاوت باید آن را ثابت نگاه دارد. (قانون توازن مد)؛ یعنی در صورت انتخاب چهار حرکت این میزان باید تا آخر ادامه یابد و در پنج حرکت نیز همین گونه عمل میشود.

مثال مد متصل: تَشاءُ – خطیئَهً – سوءُ

۲. مد منفصل: مدی را گویند که حرف مد در آخر یک کلمه و همزه در آغاز کلمه بعدی واقع شده باشد.(منفصل به معنای جدا می باشد.)

میزان مدّ منفصل نیز چهار و یا پنج حرکت است؛ البته میتوان مد منفصل را به صورت طبیعی (دو حرکت) نیز ادا نمود و در واقع بی جهت نیست که به مد منفصل, (مد مستحب) نیز گفته اند.

نکات مهم:

• تأکید میشود میزان مد منفصل نیز تا آخر قرائت باید ثابت باشد. اگر دو حرکت است تا آخر با دو حرکت ادامه یابد و اگر چهار حرکت به همین شکل.
• همچنین در یک تلاوت مد منفصل، نباید بیش از مد متصل امتداد یابد؛ بلکه باید یا کمتر و یا حداکثر مساوی با مد متصل کشیده شود.

مثال: انا أنزلناه ـ فی آیاتِنا – قالوا إنا – لا أُشرِکْ بِهِ أَحَداً – بَیْنَهُ أَمَداً.

 ۳. مد لازم: هرگاه سبب مد سکون لازم باشد مد لازم پدید می آید.

مقصود از سکون لازم سکونی است که همیشه با حرف کلمه همراه باشد و به خاطر وقف و موقتاً پیش نیامده باشد؛ مانند سکون حرف «ل» در کلمه الآن.

در میزان کشش مد لازم شش حرکت (طول) و در واقع بیشترین مد مجاز در قرائت قرآن است و کمتر از آن جایز نیست.

مد لازم هم در کلمات میان سوره ها و هم در حروف مقطعه آغاز سُوَر به وفور یافت میشود.

البته گاهی اوقات سبب مد لازم تشدید است؛ چراکه در هر تشدید یک سکون لازم نهفته است. جالب این که بیشترین مدهای لازم میان سوره ها از این نوع است.

مثال های مختلف از مد لازم

• مد لازم با سبب سکون در میان سُوَر؛ مانند: آلآنَ
• مد لازم با سبب تشدید در کلمات میان سور؛ مانند: ضالّینَ – کَافَّهً
• مد لازم با سبب سکون در حروف مقطعه؛ مانند: الر (الف لام .راء)
• مد لازم با سبب تشدید در حروف مقطعه؛ مانند: الم (الف لام میم).

۴. مد عارض: هرگاه پس از مد، سکونی که در اثر وقف پیش آمده است واقع شود مد حاصله را مد عارض گویند عارض به معنای موقتی و غیر ذاتی است.

میزان مد عارض عبارت است از دو، چهار و شش حرکت.

نکته: در مدهای عارض عملاً حفظ توازن لازم نیست.

مثال: الحِسابُ ( الحِساب ) – أطیعُونِ (أَطِیعُون) – مُؤْمِنینَ (مُؤمِنین)

۵. مد لین: مد لین مدى است که حروف آن واو ساکنه ماقبل مفتوح و یاء ساکنه ماقبل مفتوح باشد و سبب آن سکون است.

مد لین را میتوان مانند مد عارض بین دو تا شش حرکت امتداد داد؛ خواه سبب آن لازم باشد خواه عارضی.

البته در سکون لازم شش حرکت ارجح است.

نکته: باید مراقب بود که به جای مد لین فتحه ماقبل امتداد نیابد.

مثال های مدلین با سکون لازم: «عَیْنُ» در: (کهیعص، در سوره مریم) و (حمعسق در سوره شوری)

مثالهای مدلین با سکون عارضی: خَوْفُ در حال وقف – إِلَیْکَ در وقف

* اشمام

در کلمه «لا تَأْمَنَّا» در هنگام تلفظ نون مشدّد در کلمه باید لبها به حالت ضمه در آید (بدون صدای ضمه)

تا نشان دهنده ضمه نون در اصل کلمه باشد به این حالت لبها در تجوید اشمام گویند.