جلسه ۵ صفات فرعی: انحراف-تکریر-بحه-قلقله-لین- غنه-نبره

صفات فرعی

* انحراف

در لغت: به معنای «میل و عدول».

در تجوید عبارتست از : «میل و انحراف حرف از مخرجش به سوی مخرج دیگر» البته انحراف به سوی صفات دیگر نیز ذکر شده است.

نکته: دو حرف «ل – ر» را دارای صفت انحراف دانسته اند.

گویند صدای «ل» از مخرج خود به کنار زبان به سوی مخرج «ضاد» منحرف میشود و صدای «ر» نیز به پشت زبان و به سوی مخرج «ل» و گاهی «ی» منحرف می گردد.

* تکریر

در لغت: «به معنای تکرار کردن آمده است».

و در اصطلاح تجوید عبارتست از: «قابلیت تکرار بسیار سریع حرف».

نکته: این صفت فقط در حرف «ر» وجود دارد . مانند تکرار «ر» در کلمه «مَرَّه» به صورت «مَرررره» در اثر ارتعاش بسیار سریع نوک زبان.

این صفت تنها صفتی است که مقصود از ذکر آن ، احتراز و خودداری از انجام آن است به ویژه هنگامی که راء ساکن یا مشدّد باشد. مانند: وَالاَرضَ – تَرمى – الرَّحمن – ذُو مَرَّه

* بحّه

در لغت: «به معنای گرفتگی صدا است.»

نکته: بحّه صفت ویژه حرف «ح» است.

برخی قراء در اداء بحّه حرف «ح» چنان افراط می کنند که صدای حرف به سوی «خ» میل می کند و تفریط آن نیز منجر به تلفظ شبیه «ه» می شود.

* قلقله

در لغت: «به معنای جنبش، اضطراب، بیقراری و تکان خوردن است».

و در تجوید عبارت است از: «حرکت مختصر حرف ساکن».

حروف قلقله عبارتند از: «ق»، «ط»، «ب»، «ج» و «د» که در عبارت «قُطْبُ جَدَ» جمع آمده اند.

این پنج حرف هر گاه ساکن شوند چه در میان کلمه و چه در آخر کلمه، هنگام وقف باید حالت قلقله به خود بگیرند؛ یعنی باید مختصری حرکت کنند؛ زیرا در غیر این صورت صدای حرف حبس میشود.

نکات مهم:

1. از افراط در قلقله اجتناب شود چراکه به حرکت کامل مبدل میگردد.
2. قلقله آخر کلمه هنگام وقف باید آشکارتر از قلقله وسط باشد.
3. باید دقت کرد که ۲۳ حرف باقیمانده (غیر قلقله) هنگام سکون به هیچ وجه حرکت پیدا نکنند.

مثال :

حرف قاف: أقْبَلَ – طارق – فى رَقُ

حرف جیم: أجْرَموا – مَریج – حاجّ

حرف طاء: أطراف – یَفْرُط – صِراط

حرف دال: أَدْبَرَ – حَمید – حَادَّ

حرف باء : اِبْراهیمَ – أَبْرَموا – وَتَبَّ

* لین

در لغت: «به معنای نرمی ضد خشونت».

در تجوید عبارت است: «از به نرمی اداء شدن حرف».

دو حرف واو ساکنه ماقبل مفتوح «ـَوْ» و یاء ساکنه ماقبل مفتوح «ـَیْ» حروف لین هستند؛ مثال: یَوْمَ – إِلَیْکَ.

البته باید متذکر شویم که اصولاً دو حرف «و» و «ی» ذاتاً و در همه حال نرمترین حروف الفبا محسوب میشوند.

تمرین: خَوْفٍ – قَوْمُ – یَوْماً ـ لَبَغَوْا ـ بَیْتِ ـ إِلَیْکَ ـ شَیْءٌ ـ ابْنَیْ – أَثِنَیْ

* غنه

از صفات مهمی است که علیرغم واقع نشدن در لیست مشهور صفات فرعی شایستگی دقت و رعایت در تلاوت را دارد.

غنّه صوتی آهنگین است که از فضای بینی (خیشوم) خارج می شود و از صفات لازمه دو حرف «م» و «ن» محسوب میگردد.

نکته: این صفت در نون و میم ساکن بروز بیشتری دارد.

علمای تجوید غنه نون را از لحاظ کیفیت و خلوص، برتر از غنه میم میدانند.

نکته: هنگام وقف بر کلماتی که به نون و میم ختم میگردند. باید دقت کنید که صفت غنه آنها آسیب نبیند و به خوبی اداء شود مانند: مُفْلِحُونَ – عَلیم

* نبره

در لغت: «به معنای اشراف، تسلط و فرازمندی».

در تجوید عبارت است از: «صدایی قوی و تیز که از حرف همزه شنیده میشود».

لذا به محل وعظ و خطابه که نسبت به سایر قسمتهای مجلس بالاتر و مسلط تر است منبر گویند.

نکته: به این حالت همزه, «تحقیق همزه» گویند.

استثناء: تنها مورد همزه در قرآن که از نبره «تحقیق همزه» استثناء شده است و رعایت عدم تحقیق «تسهیل» آن لازم است؛ تسهیل همزه دوم کلمه «أَأَعْجَمِیٌّ» در آیه ۴۴ سوره مبارکه فصلت است؛ که باید این همزه را به اصطلاح شل و بدون تیزی مخصوص آن ادا کنیم.