جلسه ۸ احکام حروف: میم ساکنه-غنه-مد و قصر

احکام حروف

* میم ساکنه

با توجه به حرفی که پس از آن واقع میشود سه حکم مختلف پیدا میکند:

الف) ادغام

فقط در حرف «م» انجام میشود (ادغام متماثلین). این ادغام با غنه همراه است؛ یعنی صدا از فضای بینی خارج و به میزان دو حرکت کشش میابد

مثال : مِثْلَهُمْ مَعَهُمْ – قَالَ لَهُمْ مُوسَى – رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ – إِنَّکُمْ مُلاقُوهُ

ب) اخفاء

میم ساکنه نزد حرف «ب» اخفاء میشود؛ منظور از اخفاء آن است که لب ها به هم نزدیک شده ولی منطبق نمیشوند.

آن گاه بخش عمده صوت را از بینی خارج و به اندازه دو حرکت امتداد میدهیم و «ب» را تلفظ میکنیم.

نکته: باید دانست که اقلاب نون ساکنه نیز در نهایت همین سرنوشت را پیدا میکند؛ یعنی میم حاصله از اقلاب نون به نوبه خود نزد حرف «ب» اخفاء میشود؛ لذا هر دو حکم در عمل یکسان اعمال میشود

مثال: وَهُمْ بِارِزُونَ – أَنْتُمْ بِهِ – جُلُودُهُمْ بَدَّلَنَاهُمْ – إِنَّهُمْ بادونَ – أَمَداً بَعِیداً (أَمَدَمْ بَعِیدًا) – خَبِیرٌ بِمَا (خَبیرُمْ بِمَا )

ج) اظهار

میم ساکنه نزد بقیه حروف اظهار میشود؛ یعنی بدون هیچ تصرفی از مخرجش اداء میگردد.

نکات مهم:

1. در اظهار میم ساکنه نیز باید دقت کرد که میم حرکت پیدا نکند (عدم قلقله) و نیز صدای آن بیجهت امتداد نیابد.
2. در اظهار میم ساکنه نزد دو حرف «ف – و» باید دقت بیشتری صورت گیرد؛ در واقع مراقب باشیم شبیه نون، اخفاء یا ادغام نگردد.

با توجه به هم مخرج بودن این سه حرف با یکدیگر باید پس از تلفظ صحیح میم از مخرجش بدون این که مکث زیاد و یا قطع صوت داشته باشیم و یا لبها به شدت از یکدیگر دور شود، لبها را با ظرافت به حرف بعدی منتقل کنیم.

مثال : لکُم فیها – یَمُدُّهُم فی ـ أَنْفُسَهُم وأَمْوَالَهُم – ابَاؤُهُمْ فَهُمْ  َغافِلُونَ – فَأَخَذَتْهُمْ صَعِقَهُ العَذَابِ ـ أَبْصَارُهُمْ وَ جُلُودُهُمْ – مِثْلُکُمْ یُوحَى – أرسلتُمْ بِهِ

* غنه

غنه صدائی را گویند که از خیشوم (فضای بینی) خارج میشود.

میزان کشش غنه: میزان کشش غنه دو حرکت (یک الف مدی) است؛ نه بیشتر و نه کمتر.

موارد غنه:

1. نون و میم مشدد.
2. ادغام نون در یمون.
3. اقلاب نون ساکن.
4. کلیه اخفاءها (اخفاء نون ساکنه و اخفاء میم ساکنه)

در نهایت تأکید میشود در عرف قرائت، قاریانی که از اداء صحیح موارد غنه عاجز باشند مبتدی محسوب میشوند.

مثال: تَمَّتْ – جَنَّهً – فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدْ – رَسُولاً مِنْکُمُ – طَلَعَ نَضِیدٌ – مِنْ وَلِیٍّ – أَخَذَاً وَبِیلاً – مَنْ یَشَاءُ – قَبْضاً یَسیرًا – أنتُمْ بریئون – أسفاراً بِئْسَ – کَلِمَهٌ سَبَقَتْ – یَنْقَلِبُونَ

* مد و قصر

مد از لحاظ لغوی: «به معنای زیادت یا فزونی است.»

در اصطلاح قرائت عبارت است از : «امتداد صوت در حرف مد بیش از میزان طبیعی.»

البته میزان کشش طبیعی حرف مد (دو حرکت) را قصر و یا مد طبیعی گویند.

قصر در لغت: «به معنای کوتاهی و ضد مد است»

به عنوان مثال در کلمه اوذینا سه مد طبیعی وجود دارد و نیز در اوتینا یا اتونی …

ساختمان مد از همراهی دو عنصر ایجاد میشود: ۱. حرف مد ؛ ۲. سبب مد؛

هرگاه این دو با یکدیگر همراه شوند مد پدید می آید، لذا هیچ کدام به تنهایی سبب ایجاد مد نمیشوند.

مد دو سبب دارد: ۱. همزه؛ ۲. سکون؛

نکته: باید دانست که تشدید نیز به دلیل آنکه در واقع از دو سکون تشکیل شده است سبب مد است.

مثال: جاءَ – إِنَّا أَنزَلنا – سوُءُ – جیءَ ـ الآنَ – مُفلِحُون – الم.

همان گونه که قبلاً ذکر شد به طور کلی دو نوع مد وجود دارد . ۱. طبیعی (اصلی)؛ ۲. غیر طبیعی (فرعى).

مد طبیعی دو حرکت کشش دارد و در حرف مدی ای وجود دارد که هیچ سببی پس از آن نیاید؛ مانند اتونی – اوذینا

کشش صوت به اندازه دو حرکت را قصر، سه حرکت را فوق قصر، چهار حرکت را توسط و پنج حرکت را فوق توسط گویند، آخرین و بیشترین مقدار مد شش حرکت است که طول نام دارد.